Luật và kinh nghiệm chơi Chắn dễ hiểu nhất

Chơi bài Chắn là một trò chơi bài dân gian, truyền thống của người Việt Nam qua cái tên quen thuộc chơi tổ tôm. Trò chơi này được biết đến rộng rãi có lẽ là ở thế hệ ông, bà, chú, bác của chúng ta. Những dịp tết, ta có thể dễ dàng thấy các cụ, các bà ngồi với nhau chơi trò chơi này. Đây là trò chơi bài khá khó, kén người chơi nhưng lại có sức hấp dẫn riêng. Ngày nay trò chơi bài Chắn đang phổ biến trên các cổng chơi bài đổi thưởng qua ngân hàng và thu hút khá nhiều người chơi. Cùng mình tìm hiểu luật chơi bài Chắn và kinh nghiẹm chơi Chắn dễ hiểu nhất nhé!

Chơi bài Chắn là gì?

Bài Chắn là gì ?

Bài Chắn và Tổ Tôm là hai thể loại chơi bài dân gian có các lá bài gần giống nhau. Tuy nhiên có điểm khác biệt là bài chắn có 100 lá bài, trong khi đó tổ tôm có tới 120 lá bài. Các thể loại bài chắn hay tổ tôm có các lá bài không giống bài tây 52 lá mà các lá bài nhỏ hơn, dài mà dẹt.

Do các lá bài Chắn và Tổ Tôm gần giống nhau, chỉ khác nhau về số lá cho nên vào thời điểm trước, bộ bài chắn chưa phổ biến thì ông bà ta thường mua bộ bài tổ tôm, sau đó bỏ bớt 20 lá. Các lá bỏ đi bao gồm các lá hàng yêu như Lão, Thang và các lá hàng nhất như Nhất Vạn, Nhất Văn và Nhất Sách.

Nguồn gốc bài Chắn trong dân gian

Về lịch sử ra đời bài chắn thì trò chơi này có lẽ xuất hiện từ rất lâu đời, không ai có thể chắc chắn nó xuất hiện từ thời đại nào. Nhưng chắc chắn một điều đây là một trò chơi dân gian đã lưu truyền ở đất nước chúng ta qua nhiều thế hệ, mang đậm nét văn hóa truyền thống và nét dân tộc đặc trưng của Việt Nam ta. Ngày nay bài Chắn đã ít xuất hiện nhiều trong đời sống hiện đại nhưng mỗi dịp lễ tết ở các vùng nông thôn hay lễ hội lớn vẫn còn duy trì. Ngoài ra trò chơi đánh bài chắn đã được phổ biến trên các nền tảng chơi game online cũng được đông đảo dân chơi tham gia.

Hướng dẫn cách đọc lá bài Chắn

100 lá bài Chắn đều hiển thị gồm chữ và hình ảnh, tuy các ký tự cũng đơn giản nhưng người chơi mới có lẽ cần chút thời gian tìm hiểu và để nhớ các lá bài.

Mỗi lá bài sẽ có 2 chữ liền kề nhau kết hợp tạo nên giá trị của 1 lá bài.

Chữ phía trước tượng trưng cho chất bài giống như bài tây, bao gồm có 3 chất là: Vạn, Văn và Sách.
Chữ phía sau tượng trung cho số, gồm có 8 số là: Nhị, Tam, Tứ, Ngũ, Lục, Thất, Bát, Cửu.

Mỗi chất bài sẽ kết hợp với 8 số tạo ra 24 loại bài. Ví dụ: chất Vạn gồm các lá Nhị Vạn, Tam Vạn, Tứ Vạn, Ngũ Vạn, Lục Vạn, Thất Vạn, Bát Vạn, Cửu Vạn.

Mỗi loại bài có 4 lá, tổng cộng là 96 lá bài. Ngoài các loại bài kết hợp 3 chất và 8 số kể trên, bộ bài Chắn còn gồm 4 lá bài Chi Chi là đủ 100 lá bài.

Trong bộ bài Chắn, có 20 lá bài màu đỏ gồm: Cửu Vạn, Cửu Sách, Bát Vạn, Bát Sách và các lá bài Chi Chi; 80 lá bài còn lại không có màu gọi là bạch thủ.

Để phân biệt 3 chất bài Chắn, các tiền bối có để lại câu nói truyền miệng được chia sẻ bao đời nay cho người mới như sau: “Vạn vuông, Văn chéo, Sách loằng ngoằng”.

Về phần số, người mới chỉ cần để ý đọc chữ theo hình dáng qua các mẹo sau:

Chữ Nhị: có 2 nét trên dưới.
Chữ Tam: giống chữ Nhị nhưng có 1 dấu chấm ở nét dưới.
Chữ Tứ: có ký tự giống hình chữ nhật dọc.
Chữ Ngũ: có ký tự giống chữ “h”.
Chữ Lục: có ký tự giống 2 chân.
Chữ Thất: có ký tự giống chữ “t” được cách điệu.
Chữ Bát: có ký tự giống chữ ”B” cách điệu.
Chữ Cửu: có ký tự giống chữ U in viết hoa

Luật và kinh nghiệm chơi bài Chắn

Bài Chắn là một bộ môn bài khó và kén người chơi, vì bộ môn này đòi hỏi trí nhớ của người chơi, chỉ một sai sót thì người chơi sẽ bị phạt ngay. Vì vậy, người chơi mới cần phải nắm rõ luật chơi bài Chắn và nhớ các lá bài để tránh trường hợp bị phạt.

Cách chia bài chắn

Mỗi ván bài chắn có từ 3 đến 5 người chơi, lần lượt được gọi là bí tam, bí tứ và bí ngũ. Phổ biến và đẹp nhất là một ván gồm 4 người chơi (bí tứ). Bộ bài chắn có 100 lá nên cách chia cũng khác và phức tạp hơn các thể loại bài tây.

Để chia bài Chắn, cần có 2 người chia bài, mỗi người sẽ cầm 1 nửa bộ bài và chia ra làm 5 phần nhỏ. Sau khi chia xong thì tổng số lượng còn lại là 5 lá bài. Sau đó gộp 5 phần nhỏ của 2 người chia bài tạo thành 5 phần lớn. Tùy theo số lượng người chơi trong ván sẽ chia các phần cho người chơi. Ví dụ trong ván Bí Tứ (4 người chơi): 4 trong 5 phần sẽ giao cho 4 người chơi, phần còn lại sẽ để ở giữa để bốc gọi là Nọc, cộng với 5 lá bài thừa vào phần nọc.

Mỗi người chơi sẽ có 19 lá bài.

Luật chơi Chắn: chọn nọc và bốc cái

Một trong hai người chia bài sẽ rút một lá bài ngẫu nhiên từ nọc làm bài cái. Dựa vào bài cái này để xác định người chơi đánh bài đầu tiên. Dựa theo chữ thứ 2 trên lá bài chúng ta sẽ xác định được một số trong 8 số và chọn người đánh đầu tiên và sẽ là cái bằng cách đếm theo thứ tự ngược chiều kim đồng hồ từ người bốc bài nọc. Người này sẽ cầm lá bài cái và đánh bài đầu tiên.

Cách xếp bài Chắn

Gần giống như chơi bài tá lả, người chơi cần xếp bài theo các cặp đôi hoặc cặp ba để dễ nhìn và có sự tính toán cho bản thân. Ở trong bài chắn, các thuật ngữ sẽ khác với các thể loại bài khác, các thuật ngữ như sau:

Chắn: là cách gọi 2 lá bài giống nhau cả về chất bài và số.
Cạ: Là cách gọi 2 là bài giống nhau về số nhưng khác nhau về chất bài.
Ba đầu: Là cách gọi 3 lá bài giống nhau về số nhưng khác nhau về chất bài.
Què: Những lá bài lẻ không có cặp với các lá bài khác tạo thành Chắn, không phải Cạ hay Ba Đầu thì được gọi là những lá Què. Người chơi phải lựa chọn các hành động thích hợp đến khi bộ bài trên tay không còn lá Què thì được gọi là Ù và sẽ thắng bài.

Quy tắc chơi bài Chắn

Trong một ván bàn Chắn người chơi sẽ có các hành động như ra bài, ăn cửa, trả cửa, bốc Nọc hoặc là ù,… Ngoài ra còn có phân biệt 3 cửa là cửa trên, cửa dưới và cửa chì. Cụ thể các thuật ngữ các hành động trong chơi bài Chắn như sau:

Cửa Chì: là cách gọi cửa của chính người chơi.
Cửa trên: là cách gọi cửa của người chơi bên trái
Cửa dưới: là cách gọi cửa của người chơi bên phải
Đánh: là hành động người chơi lấy 1 quân bài của mình đánh sang cửa dưới(bên phải).
Bốc nọc: là hành động người chơi bốc 1 lá bài ở trong Nọc và đưa bài vào bộ bài của mình.
Ăn: khi lá bài ở dưới chiếu của người chơi trước “Đánh” kết hợp với lá bài trên tay của mình tạo thành Chắn, Cạ hoặc Ba Đầu gọi là Ăn. Người chơi sẽ bốc lá bài đó lên trên tay, rồi lật ngửa lá bài trong bộ bài trong tay kết hợp với lá bài vừa bốc lên tạo thành Cạ hoặc Chắn. Nếu như người chơi không “Ăn” thì người chơi sẽ hô “Dưới” để nhường lá bài đó và người chơi bên phải có thể “Ăn” lá bài đó.
Chíu: là cách gọi trường hợp đặc biệt, khi một lá bài dưới chiếu giống hệt với 3 lá bài có trên tay người chơi và ăn lá bài dưới chiếu được gọi là “Chíu”. Bất kỳ người chơi nào dù không đến lượt vẫn được “Chíu”, tuy nhiên phải hô nhanh nếu không người chơi ở đúng cửa sẽ “Ăn” lá bài đó.
Trả cửa: là hành động một người chơi đã “Chíu”, ăn lá bài không đúng lượt của mình, trả lại 1 lá bài khác vào đúng cửa vừa ăn để ván bài đảm bảo đúng trật tự.
Ù: là thuật ngữ dành cho người kết thúc bài của mình (không còn lá bài Què), mục tiêu của người chơi bài Chắn. Khi 19 lá bài trên tay của người chơi tạo thành 10 bộ gồm Chắn, Cạ hoặc Ba Đầu và có ít nhất là 6 Chắn được gọi là “Ù”.
Ù Đè: là cách gọi khi 1 người chơi “Ù” trong khi 2 cửa trên hoặc cửa dưới còn đang chờ “Ù” 1 lá bài (còn 1 lá bài Què). Cửa dưới sẽ xác định là bị Ù Đè trước, tiếp theo là Cửa trên.

Quy định một ván bài Chắn

Bộ môn bài Chắn là một bài phức tạp và luật chơi khó, có nhiều hành động nhưng nếu người chơi làm không đúng sẽ bị phạt. Do đó người chơi cần nắm vững được các thuật ngữ và các lỗi thường gặp dưới đây.

Những lỗi thường gặp trong bài Chắn

Trái Vỉ: đây là cách gọi khi mắc lỗi trong hành động Ăn, khi người chơi ăn 1 lá bài phải hành động theo thứ tự đặt lá bài Ăn vào lòng và lật ngửa lá bài tạo thành Chắn hoặc Cạ đang có trong tay đặt ngửa trên lá bài Ăn. Nếu đặt ngược lại, lá bài có trong tay sau đó đặt lá bài Ăn lên trên thì gọi là Trái Vỉ.
Ăn Treo Tranh: đây là trường hợp mắc lỗi khi người chơi có thể ăn 1 lá tạo thành Chắn nhưng lại lựa chọn ăn tạo thành cặp Cạ. Hoặc có thể Chíu nhưng ăn thường, thay vì hô Chíu chỉ thực hiện hành động như Ăn thường. Hai trường hợp này được gọi là Ăn Treo Tranh.
Ăn Chọn Cạ: đây là hành động người chơi tách 1 lá bài trong Cạ có sẵn trên tay để ăn Cạ mới.
Ăn Cạ Chuyển Chờ: Lấy 1 lá bài trên tay mà người chơi đang chờ Ù để ăn Cạ khi trong tay đã có từ 5 Chắn trở lên.
Có Chắn Cấu Cạ: đây là hành động lấy 1 lá bài trong Chắn có trên tay để ăn Cạ.
Bỏ Chắn Ăn Chắn: là trường hợp người chơi ăn Chắn 1 lá nhưng ở các vòng trước có xuất hiện lá đó lại không ăn để tạo thành Chắn.
Bỏ Chắn Ăn Cạ: là hành động bỏ qua cơ hội ăn chắn nhưng sau đó lại Ăn 1 lá giống lá đó để tạo thành Cạ.
Bỏ Cạ Ăn Cạ: là hành động người chơi bỏ qua cơ hội ăn 1 lá để tạo thành Cạ ở các lượt trước nhưng lại ăn lá đó tạo thành Cạ ở các lượt sau.
Bỏ Chắn Đánh Chắn: là hành động người chơi bỏ qua cơ hội ăn 1 lá để tạo thành Chắn nhưng ở lượt sau lại đánh lá bài đó ra.
Đánh Cạ Ăn Cạ: trường hợp người chơi đã đánh cả 2 lá của 1 Cạ thì các lượt sau không được ăn bất kỳ cạ nào nữa.
Xé Cạ Ăn Cạ: trường hợp người chơi đã đánh 1 lá có trong cạ thì các lượt sau không được dùng lá bài đó để ăn Cạ nữa.
Đánh ra 1 lá bài trước đó, các lượt sau lại ăn đúng lá bài đó.
Đánh 2 lá bài trong cặp chắn đi
Đã Ăn một lá bài ở các lượt trước nhưng sau đó lại Đánh lá bài đó ra
Ăn Cạ rồi nhưng các lượt sau đó lại ăn 1 lá bài Chắn cùng hàng.
Đánh Cạ ra trong khi người chơi đã Ăn 1 lá tạo thành Cạ ở các lượt trước.
Ăn Cạ rồi nhưng ở các lượt sau lại Đánh ra lá bài cùng hàng.

Các hình phạt khi phạm lỗi

Phạt không được ăn tiền

Khi một người chơi Ù thì tất cả người chơi sẽ được kiểm tra các lá bài có đúng, có mắc lỗi gì hay không trước khi trả tiền. Nếu như phát hiện có các lỗi sau thì sẽ không được ăn tiền:

Ăn treo tranh.
Ăn trái vỉ.
Có cơ hội Chíu nhưng người chơi ăn thường.
Người chơi có thể Ù ở các lượt trước nhưng bỏ qua, chờ lượt khác Ù lá bài khác.
Ù chính cửa nhưng người chơi không hô đúng cửa.

Bị báo

Các lỗi còn lại bị phát hiện thì được gọi là Báo. Người chơi bị Báo sẽ không được Ăn hoặc Ù, chỉ được Bốc và hô Dưới. Kết thúc ván bài đó, người chơi bị Báo sẽ phải trả toàn bộ tiền cược của người chơi khác cho người chơi Ù. Các người chơi khác sẽ không phải trả tiền.

Trường hợp người chơi Ù xướng sai thì người chơi bị Báo không phải trả tiền cược. Tuy nhiên, sẽ khong được nhận tiền phạt từ người Ù xướng sai đó.

Trường hợp 1 ván bài có nhiều người chơi bị Báo, thì người chơi Ù sẽ nhận được số tiền bằng số tiền ù nhân với số lượng người bị Báo.

Phạt ù láo hoặc ù báo

Trường hợp không Ù mà xướng ù được gọi là Ù láo, trường hợp đã bị báo rồi nhưng vẫn xướng ù được gọi là ù báo. Hai trường hợp này bị phạt bằng số tiền ăn 8 đỏ 2 lèo, sẽ nói chi tiết ở phần sau.

Ù nhưng xướng sai hoặc thiếu

Trường hợp ù nhưng người chơi xướng sai thì những cước xướng sai sẽ bị phạt tiền.

Trường hợp ù nhưng người chơi xướng thiếu thì sẽ không được nhận tiền những cước thiếu, chỉ được nhận tiền những cước đã xướng. Tuy nhiên, trường hợp ù bạch thủ nhưng người chơi không xướng thì cũng sẽ phải bị đền cả làng.

Quy tắc tính cước, xướng và tính điểm ăn tiền

Đây là điểm khó nhất ở bộ môn bài Chắn, khi người chơi phải nhớ các lỗi ở trên để tránh phải, còn phải nhớ rõ các cách tính cước, cách xướng để không bị mất tiền oan uổng.

Thuật ngữ và cách tính cước

Người chơi cần phải hiểu rõ các cách tính cước để có chiến lược xoay bài, kết hợp bài chuẩn xác để tạo cơ hội thắng lớn cho bản thân. Cụ thể các cách tính cước và thuật ngữ trong bài Chắn như sau:

Xuông: là cách gọi Ù thông thường.
Thông: là cách gọi Ù liên tục, vào ván sau người chơi được hô Thông.
Chì: là cách gọi người chơi Ù khi đến cửa Chi (cửa chính người chơi).
Phá thiên: là cách gọi khi các lá bài ban đầu không có Chắn nhưng người chơi vẫn Ù.
Thiên Ù: là cách gọi vừa lên bài người chơi đã Ù (bài được chia không có lá Què).
Địa Ù: là cách gọi Ù ngay khi ván bài còn chưa tới cửa Chì.
Chíu: Mỗi ván người chơi được Chíu 2 lần.
Chíu Ù: là cách gọi Chíu vừa đủ tròn bài, người chơi Ù bằng Chíu.
Ăn bòn: là cách gọi người chơi lấy 2 lá bài ở Chắn có sẵn trên tay để ăn thêm được Chắn mới. Nếu người chơi ăn bòn 2 lần thì phải hô là “2 bòn”.
Ù bòn: là cách gọi người chơi Ù bài khi bốc hoặc ăn lá bài Ăn bòn.
Thiên khai: là cách gọi Ù khi người chơi có 4 lá bài giống nhau.
Thập thành: là cách gọi Ù khi người chơi có tròn 10 Chắn.
Bạch định: là cách gọi bài Ù khi người chơi có tất cả đều là quân đen (bạch thủ).
Bạch thủ: là cách gọi Thiên Ù khi người chơi có 6 Chắn và 4 Cạ; hoặc là người chơi Ù khi có 5 Chắn, 4 Cạ và tạo thành 6 Chắn chỉ sau 1 lượt.
Bạch thủ chi: là trường hợp gần giống như Bạch thủ và lá bài cuối cùng để Ù là lá bài Chi Chi.
Tám đỏ: là cách gọi bài Ù có 8 lá bài màu đỏ.
Lèo: là cách gọi bài Ù mà người chơi có trong tay đủ: Cửu Vạn, Bát Sách, Chi Chi.
Tôm: là cách gọi bài Ù mà người chơi có đủ trong tay bộ: Tam Vạn, Tam Sách, Thất Văn.
Kính tứ chi: là cách gọi bài Ù mà có trong tay cả 4 lá bài Chi Chi.
Đồng tử hái hoa: là cách gọi Ăn Chắn khi có Bát Văn và Chì, Bạch Thủ, Nhị Vạn (vì trên lá bài có hình đồng tử và hoa).
Hoa rơi cửa Phật: là cách gọi Ăn Chắn khi có Ngũ Vạn hoặc là Chíu với Ngũ Vạn (vì trên lá bài có hình ngồi thuyền và hoa đào).
Cá lội sân đình: là cách gọi Ăn Chắn có Bát Vạn và Ù Chì, Bạch Thủ, Bát Vạn (vì trên lá bài có hình cái đình và cá).
Ngư ông bắt cá: là cách gọi bài Ù có Chi Chi, 2 lá bài Ngũ Sách; Ù Chì, Bạch Thủ, Bát Vạn.
Cá nhảy đầu thuyền: là cách gọi bài Ù khi có Ngũ Sách và Ù Chì, Bạch Thủ, Bát Vạn.
Nhà lầu xe hơi hoa rơi cửa phật: là cách gọi bài Ù khi người chơi mới được chia bài đã có sẵn Chắn Ngũ Vạn, Tứ Vạn và Chì, Bạch Thủ, Nhị Vạn.

Cách xướng trong bài Chắn

Khi người chơi Ù bài sẽ phải đọc các Cước có trong bộ bài của mình, được gọi là Xướng bài. Các người chơi khác sẽ kiểm tra có mắc lỗi hay không, có thừa hay thiếu cước nào hay không.

Trường hợp người chơi xướng sai hoặc xướng dư Cước thì sẽ phải phạt đền tiền các cước sai và dư đó.

Trường hợp người chơi xướng thiếu, thì người chơi chỉ được nhận tiền những cước đã xướng, những cước bị thiếu sẽ không được nhận tiền.

Thứ tự xướng được ưu tiên như sau:

Đầu tiên là Thông, Chì
Thứ hai là xướng theo loại ù theo thứ tự như: Thiên Ù, Địa Ù, Chíu Ù,…
Tiếp theo là người chơi xướng theo những cái mình có theo thứ tự như: Có tôm, có chíu, có ăn bòn,…

Cách tính điểm

Trong bài Chắn, mỗi cước sẽ tương ứng có số điểm và các số dịch khác nhau. Khi cả làng kiểm tra Ù đúng và không mắc lỗi sẽ tính điểm tổng. Mỗi điểm sẽ tương ứng một mức tiền đặt ra từ trước. Số điểm tổng sẽ nhân số tiền mỗi điểm để có được số tiền thắng của người chơi.

Điểm tổng sẽ bằng điểm của Cước lớn nhất người chơi có cộng với điểm dịch các cước còn lại.

Các điểm và dịch cước được quy ước như hình sau: